Η νέα γενιά δικηγόρων, η καινοτομία στην αγορά ακινήτων και η Πάτρα ως πυξίδα ζωής
Η Μαρία Μοσχοπούλου δεν είναι απλώς μια νέα δικηγόρος. Είναι μια δυναμική παρουσία στον νομικό χώρο που συνδυάζει την επιστημονική κατάρτιση με την κοινωνική ευαισθησία και την επιχειρηματική καινοτομία.
Ως ιδρύτρια του MMLEGAL και της πρωτοποριακής πλατφόρμας Propertycheck.gr, διακρίνεται για τη μάχιμη στάση της, την έμφαση στην προστασία των δικαιωμάτων και την αποφασιστικότητα να φέρει αλλαγές εκεί όπου άλλοι βλέπουν μόνο δυσκολίες. Με πρόσφατη αναγνώριση ανάμεσα στους 20 κορυφαίους νέους νομικούς της Ελλάδας κάτω των 40, η πορεία της αποδεικνύει ότι όταν έχεις ξεκάθαρο σκοπό και πίστη στις αξίες σου, μπορείς να διαμορφώσεις το μέλλον με τα δικά σου μέτρα.
Γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Πάτρα, με ρίζες από την Κεφαλονιά. Από πολύ μικρή ηλικία είχε ξεκάθαρο όραμα για το μέλλον της. Να γίνει δικηγόρος. Με πείσμα και αποφασιστικότητα, ακολούθησε αυτό το δρόμο, καθοδηγούμενη από τη βαθιά της ανάγκη – όπως η ίδια λέει – να επιλύει προβλήματα, να υπερασπίζεται δικαιώματα και να βρίσκεται εκεί όπου ένιωθε πως ανήκει. Στην καρδιά της καθημερινής μάχης.
Η Μαρία Μοσχοπούλου, μιλάει στο thebest.gr για τις προκλήσεις και τις ευκαιρίες που αντιμετωπίζει η νέα γενιά επαγγελματιών στην Ελλάδα του σήμερα, για τη σημασία της ενεργούς συμμετοχής σε κοινωνικά και θεσμικά δρώμενα, για την αξία της προσωπικής ευθύνης και της επαγγελματικής ακεραιότητας, αλλά και για τη δύναμη της επιστροφής στις ρίζες.
Ποιες είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει σήμερα μια νέα δικηγόρος στην Ελλάδα;
“Οι προκλήσεις που έχει να διαχειριστεί ένας νέος σήμερα που επιλέγει τη δικηγορία -ως επάγγελμα και ως τρόπο ζωής καθώς κατά πολλοίς καθορίζει τον τρόπο της ζωής σου το επάγγελμα που επιλέγεις- είναι πολλαπλές: από τη μία σχετίζονται με τις εγγενείς διαχρονικές δυσκολίες της νομικής επιστήμης όπως για παράδειγμα οι συνεχείς αλλαγές των νόμων, η υπερεξειδίκευση, η ανάγκη να είσαι επιστημονικά διαρκώς σε εγρήγορση και από την άλλη σχετίζονται με τις απαιτήσεις της εποχής: ελεύθερο επάγγελμα, πρόσβαση σε μία κορεσμένη αγορά, αναμετρήσεις καθημερινά με τον εαυτό σου, ανάγκη διαρκώς να λαμβάνεις γρήγορα τις σωστές αποφάσεις και μεγάλο στρες, ένα κράμα δηλαδή δυσκολιών που καθιστούν την επιλογή της δικηγορίας πια όχι τόσο ελκυστική για τους πιο νέους ανθρώπους”.
Πώς ισορροπείτε μεταξύ της νομικής πρακτικής και της επιχειρηματικής σας δραστηριότητας;
“Πιστεύω βαθιά ότι η ενασχόληση με τη νομική επιστήμη και τη δικηγορία προσφέρει σε εκείνον που την ασκεί ένα καθοριστικό πλεονέκτημα: αποκτά γνωσιακό προβάδισμα σε κρίσιμους τομείς της καθημερινής επιχειρηματικής και κοινωνικής πρακτικής, καθώς και δεξιότητες στη λήψη αποφάσεων, στη στάθμιση σύνθετων παραμέτρων και στην έγκαιρη αναγνώριση νομικών κινδύνων. Για μένα, κάθε επαγγελματική ενασχόληση σχετίζεται απολύτως με το δικηγορικό λειτούργημα. Άλλωστε, η άσκηση άλλων επαγγελμάτων –όπως, για παράδειγμα, του εμπόρου– απαγορεύεται εκ του νόμου στους δικηγόρους. Συνεπώς, η επαγγελματική μου ταυτότητα δεν ισορροπεί απλώς γύρω από τη δικηγορία· ταυτίζεται πλήρως με αυτήν”.
Τι σημαίνει για εσάς η διάκριση «Top 20 under 40» στο Business Law;
“Έχοντας πια σχεδόν μία δεκαετία στη δικηγορία, με αμέτρητες ώρες εργασίας, μελέτης και άγχους, με απόλυτη διαθεσιμότητα στον πελάτη και διαρκή εγρήγορση στις υποθέσεις, δηλαδή με έναν τρόπο ζωής που συνεπάγεται απόλυτη πειθαρχία και αφοσίωση στη δουλειά, οι διακρίσεις αφορούν κυρίως τη θετική έκβαση της υπόθεσης, τη λύση στο πρόβλημα του πελάτη, την εξωδικαστική διευθέτηση μίας διαφοράς που τον ταλανίζει, το σώσιμο της επιχείρησής του. Εκεί αισθάνεσαι την επιβεβαίωση ότι τα κατάφερες και εκεί αισθάνεσαι την ηθική ανταμοιβή των κόπων σου. Η συμπερίληψή μου στη λίστα του περιοδικού The lawyer που αφορά στην επιλογή των «Top 20 under 40» στο Business Law, είναι μία πολύ τιμητική στιγμή προσωπικής ικανοποίησης ότι ο αγώνας που δίνω τόσο εγώ όσο και χιλιάδες ακόμη συνάδελφοι εκεί έξω, αναγνωρίζεται, τιμάται, γίνεται αντιληπτός και σε αντίστοιχες ευτυχείς συγκυρίες – εκφεύγει του ενδιαφέροντος των δύο – τριών ανθρώπων που συνήθως αφορά η κάθε υπόθεση: του δικηγόρου και του πελάτη. Η συγκεκριμένη συμπερίληψη είναι ακόμη πιο σημαντική για εμένα, διότι τόσο στην Επιτροπή επιλογής όσο και στους λοιπούς επιλεχθέντες συναδέλφους, είναι συνάδελφοι και νομικές εταιρείες που σέβομαι απολύτως και θαυμάζω για το επίπεδο των νομικών υπηρεσιών που προσφέρουν”.
Πώς γεννήθηκε η ιδέα για την Propertycheck.gr και ποια ανάγκη ήρθε να καλύψει στην ελληνική αγορά;
“Η ιδέα για την Propertycheck.gr γεννήθηκε μέσα από την καθημερινή εμπειρία μου ως δικηγόρος σε δεκάδες υποθέσεις αγοραπωλησίας ακινήτων, τόσο στην Αθήνα όσο και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Παρατηρούσα διαρκώς ένα κοινό πρόβλημα: οι υποψήφιοι αγοραστές –είτε ήταν Έλληνες είτε ομογενείς ή επενδυτές από το εξωτερικό– αντιμετώπιζαν τεράστια δυσκολία να έχουν σαφή, πλήρη και γρήγορη εικόνα για την πραγματική νομική και τεχνική κατάσταση ενός ακινήτου. Από αυθαίρετες κατασκευές μέχρι πολεοδομικές εκκρεμότητες και ασαφείς τίτλους ιδιοκτησίας, η διαδικασία ελέγχου ήταν κατακερματισμένη, χρονοβόρα και γεμάτη ρίσκα. Η Propertycheck.gr ήρθε να καλύψει αυτή ακριβώς την ανάγκη: να προσφέρει μια ενιαία, ολοκληρωμένη υπηρεσία νομικού και τεχνικού ελέγχου ακινήτου, που εξασφαλίζει διαφάνεια, αξιοπιστία και ταχύτητα. Ουσιαστικά, δημιουργήσαμε την πρώτη ελληνική ψηφιακή πλατφόρμα που φέρνει σε απόλυτο συντονισμό δικηγόρους, μηχανικούς και συμβολαιογράφους, και παραδίδει στον πελάτη έναν πλήρη φάκελο για το ακίνητο πριν καν αποφασίσει να αγοράσει. Πρόκειται για μια αναγκαία καινοτομία σε μια αγορά που μέχρι πρόσφατα λειτουργούσε με αποσπασματικό τρόπο, βασισμένη κυρίως σε διαπροσωπικές επαφές και όχι σε θεσμικές εγγυήσεις. Με την Propertycheck.gr, ο υποψήφιος αγοραστής νιώθει για πρώτη φορά ασφάλεια και σιγουριά, γνωρίζοντας τι πραγματικά αγοράζει”.
Ποια ήταν τα μεγαλύτερα εμπόδια στη δημιουργία μιας πλατφόρμας που συνδυάζει νομικό και τεχνικό έλεγχο ακινήτων;
“Το μεγαλύτερο εμπόδιο στη δημιουργία της Propertycheck.gr δεν ήταν απλώς η τεχνική ανάπτυξη της πλατφόρμας – ήταν η γεφύρωση δύο κόσμων που παραδοσιακά λειτουργούν παράλληλα αλλά όχι συνεργατικά: του νομικού και του τεχνικού ελέγχου. Ο νομικός έλεγχος απαιτεί εμπειρία, ακρίβεια και γνώση των θεσμικών διαδικασιών· ο τεχνικός έλεγχος, αντίστοιχα, απαιτεί επιτόπια αξιολόγηση, γνώση πολεοδομικών δεδομένων και πρόσβαση σε γεωχωρικά και τοπογραφικά στοιχεία. Το να φτιάξεις ένα ενιαίο μοντέλο συνεργασίας μεταξύ δικηγόρων, μηχανικών και συμβολαιογράφων, με κοινά πρωτόκολλα και μεθοδολογία, ήταν από μόνο του μια καινοτομία που έπρεπε πρώτα να “χτιστεί” εσωτερικά. Παράλληλα, υπήρξε και η πρόκληση της εμπιστοσύνης: η ελληνική αγορά δεν είχε συνηθίσει σε τέτοιες οργανωμένες υπηρεσίες προληπτικού ελέγχου, και χρειαζόταν χρόνος για να πείσουμε ιδιώτες, αγοραστές, μεσίτες και developers ότι η επένδυση σε σωστό due diligence πριν την αγορά, δεν είναι περιττό κόστος – είναι ασπίδα προστασίας. Τέλος, ένα σημαντικό εμπόδιο ήταν η διαφορετική ταχύτητα με την οποία λειτουργούν οι δημόσιοι φορείς (κτηματολόγιο, πολεοδομίες, ΔΟΥ), κάτι που μας ανάγκασε να οργανώσουμε την ομάδα μας έτσι ώστε να λειτουργεί με επιμονή, ευελιξία και έτοιμη για πολλαπλές ταυτόχρονες ενέργειες, ώστε να τηρούνται τα χρονοδιαγράμματα. Το αποτέλεσμα, όμως, μας δικαίωσε: καταφέραμε να παρέχουμε μια αξιόπιστη, τυποποιημένη και ελέγξιμη υπηρεσία, κάτι που δεν υπήρχε στην ελληνική αγορά ακινήτων μέχρι σήμερα”.
Τι ρόλο παίζει η Πάτρα στη διαμόρφωση της επαγγελματικής και προσωπικής σας ταυτότητας;
“Η Πάτρα είναι η πόλη μου. Εκεί μεγάλωσα, σε ένα προάστιο – την Οβρυά – και φοίτησα στο δημοτικό, το γυμνάσιο και το 2ο Λύκειο Πατρών. Οι δάσκαλοί μου ήταν εξαιρετικοί και αισθάνομαι βαθιά ευγνωμοσύνη για όσα μου μετέδωσαν. Θυμάμαι ακόμα τον αγαπημένο μου δάσκαλο στο δημοτικό, τον κύριο Γιαννακόπουλο, με το μεράκι του για τη δουλειά, και την κυρία Βλασσούλα που με στήριξε με καλοσύνη. Στο γυμνάσιο και στο λύκειο, οι καθηγητές μου στάθηκαν με ήθος και συνέπεια, δίνοντας μου γερές βάσεις – όχι μόνο γνωστικά αλλά και αξιακά. Μεγάλωσα επίσης σε μια πολυτεκνη οικογένεια που ασχολείται με τα κοινά και, καθώς ενηλικιωνόμουν, έβλεπα παράλληλα την πορεία της Πάτρας να αλλάζει και να ακολουθει την πορεια της χωραας: από μια πόλη ακμάζουσα, βιομηχανική και δημιουργική, σε μια πόλη που σταδιακά παρήκμαζε. Έζησα τη διάλυση της τοπικής οικονομίας, το κλείσιμο των μεγάλων επιχειρήσεων, τη δημιουργία οφειλών, τη συρρίκνωση της παραγωγής. Όλα αυτά δεν τα άκουσα θεωρητικά – τα βίωσα δίπλα μου, σε ανθρώπους δικούς μου. Αυτό ήταν καθοριστικό για να επιλέξω να γίνω δικηγόρος. Ήθελα να αποκτήσω τη δύναμη της γνώσης και να μπορώ, μέσα από τη δουλεια μου, να βοηθώ όλους αυτούς τους ανθρώπους που έβλεπα να ματαιώνονται οι προσδοκίες τους, να χάνουν τις επιχειρήσεις τους, να παλεύουν μόνοι τους με συστήματα που δεν τους προστάτευαν. Σήμερα η Πάτρα γυρίζει σελίδα. Έχω πελάτες από τη βιομηχανική ζώνη, από νέους επιχειρηματίες, από όλους τους κλάδους της τοπικής οικονομίας. Πολύ τακτικά βρίσκομαι στην πόλη μου, και κάθε φορά που επιστρέφω νιώθω ότι επανέρχομαι συστηματικά στη ζωή της – απλώς με έναν διαφορετικό ρόλο, αλλά με την ίδια βαθιά αγάπη. Και με τη μεγάλη ηθική ικανοποίηση ότι μπορώ πλέον, με όποιον τρόπο μπορώ, να προσφέρω στους ανθρώπους της, δηλαδή στους δικους μας ανθρώπους”.
Ποιες αξίες που λάβατε από την οικογένεια ή την πόλη σας σας συνοδεύουν σήμερα στην εργασία σας; Πώς βιώνετε την επιστροφή στην Πάτρα; Είναι πηγή ανανέωσης ή στοχασμού;
“Οι αξίες που με συνοδεύουν καθημερινά στη δουλειά μου δεν είναι θεωρητικές – είναι βιωμένες. Πιστεύω ακράδαντα ότι είναι αυτό που κάνει ανθεκτική στην καθημερινή μάχη. Τις έλαβα τόσο από την οικογένειά μου όσο και από την Πάτρα, την πόλη όπου μεγάλωσα. Η αξία της ευθύνης, του να στέκεσαι δίπλα στους ανθρώπους όταν έχουν πραγματική ανάγκη· η επιμονή, όταν τα πράγματα δυσκολεύουν· και η εντιμότητα, το να κρατάς τον λόγο σου και να λειτουργείς με διαφάνεια – όλα αυτά δεν τα έμαθα σε κάποιο βιβλίο, τα βίωσα και τα είδα στο σπίτι μου και γύρω μου, στη γειτονιά, στο σχολείο, στην καθημερινή ζωή της Πάτρας. Η συχνή επιστροφή μου στην Πάτρα είναι για μένα είναι μία βόλτα [πάντοτε σχεδόν για δουλειά!] αλλά και ανανέωσης και στοχασμού μαζί. Από τη μία, νιώθω τη χαρά του να ξαναβρίσκομαι σε γνώριμα εδάφη, στο safe zone μου που λέμε, να συναντώ φίλους και γνωστούς στο δρόμο, να συναναστρέφομαι ανθρώπους να εμπιστεύονται την προσπάθειά τους σε εμένα να σταθούν ξανά στα πόδια τους – να ξαναρχίσουν. Από την άλλη, κάθε επίσκεψη λειτουργεί σαν υπενθύμιση του γιατί ξεκίνησα: για να μπορώ να σταθώ δίπλα σε αυτούς τους ανθρώπους και να χρησιμοποιώ όσα μαθαίνω στο χάος της Αθήνας με την επιμονή του νέου ανθρώπου να πετύχει αυτό που έχει στο μυαλό του. Η Πάτρα δεν είναι μόνο μνήμη – είναι κινητήριος δύναμη. Και η κάθε μου επιστροφή εκεί δεν είναι μια “επιστροφή στην αφετηρία”, αλλά μια επιβεβαίωση ότι τελικά ποτέ κανείς δε φεύγει από τις ρίζες του και από εκεί που ξεκινά, καθώς πάντα υπάρχει η άρρηκτη σύνδεση με αυτά”.
Συμμετοχή στο “The Greek Experiment”
Ποια ήταν η εμπειρία σας από τη συμμετοχή στο ντοκιμαντέρ του Πάνου Χαρίτου;
“Η συμμετοχή μου στο ντοκιμαντέρ του Πάνου Χαρίτου, “The Greek Experiment”, αποτέλεσε για μένα μια εξαιρετικά τιμητική και ουσιαστική εμπειρία. Δεν πρόκειται απλώς για μια αφήγηση πολιτικής ή οικονομικής πορείας – είναι η καταγραφή της πραγματικότητας που ζήσαμε όλοι μας, ειδικά όσοι δραστηριοποιηθήκαμε επαγγελματικά τα τελευταία δέκα χρόνια, μέσα σε ένα τοπίο διαρκών αλλαγών και προκλήσεων. Στη συνάντησή μας, είχα την ευκαιρία να μιλήσω για τον ρόλο της δικηγορίας την εποχή των funds, για την υπερχρέωση των πολιτών, τις επιπτώσεις της κρίσης στη μικρομεσαία επιχειρηματικότητα, αλλά και για τις θεσμικές αδυναμίες που καλούμαστε καθημερινά να αντιμετωπίσουμε ως νομικοί. Η πρεμιέρα του ντοκιμαντέρ στην Αθήνα —με συντονίστρια τη Ράνια Τζίμα— ήταν συγκλονιστική. Μέσα σε 110 λεπτά αποτυπώθηκε όλη η πορεία της χώρας από το 2015 έως σήμερα, με τρόπο αυθεντικό, μεστό και ειλικρινή. Για εμάς που περάσαμε τα νεανικά μας χρόνια μέσα σε αυτή την εθνική και κοινωνική διαδρομή, η ταινία αυτή ήταν μια πυκνή ανασκόπηση της μνήμης και της εμπειρίας μας. Νιώθω βαθιά ευγνωμοσύνη που συμμετείχα, αλλά κυρίως που είχα την ευκαιρία να εκπροσωπήσω τη φωνή του δικηγόρου της “πρώτης γραμμής”, εκείνου που καθημερινά συνοδεύει πολίτες και επιχειρήσεις στην προσπάθειά τους να σταθούν όρθιοι. Η ύπαρξη δημοσιογράφων όπως ο Πάνος Χαρίτος —που τεκμηριώνει, σέβεται και φωτίζει την πραγματικότητα— είναι ελπιδοφόρα. Η καταγραφή αυτής της δεκαετίας δεν ήταν μόνο αναγκαία, αλλά και ιστορικά απαραίτητη”.
Πώς πιστεύετε ότι αποτυπώθηκε η συμβολή της νέας γενιάς επαγγελματιών μέσα στην περίοδο της κρίσης;
“Η συμβολή της νέας γενιάς επαγγελματιών στην περίοδο της κρίσης δεν ήταν απλώς ουσιαστική — ήταν καθοριστική για την ανθεκτικότητα της ελληνικής κοινωνίας. Μια ολόκληρη γενιά ανθρώπων, χωρίς θεσμικά ερείσματα, χωρίς σταθερό πλαίσιο στήριξης, κλήθηκε να σταθεί όρθια, να εργαστεί με πειθαρχία, να επανεκπαιδευτεί σε νέες πραγματικότητες και τελικά να λειτουργήσει ως πυλώνας διατήρησης της κοινωνικής συνοχής. Στο ντοκιμαντέρ “The Greek Experiment”, αυτή η συμβολή δεν παρουσιάστηκε ως αφηρημένη έννοια ή στατιστικό μέγεθος, αλλά μέσα από προσωπικές μαρτυρίες, από ανθρώπους που παρέμειναν ενεργοί, παρόντες και παραγωγικοί — παρά τις αντιξοότητες. Ειδικά στον τομέα της δικηγορίας, η νέα γενιά επαγγελματιών ανέλαβε υποθέσεις που απαιτούσαν όχι μόνο νομική κατάρτιση αλλά και βαθιά ενσυναίσθηση, γιατί πίσω από κάθε φάκελο υπήρχε μια οικογένεια, μια επιχείρηση, μια ζωή που προσπαθούσε να κρατηθεί. Ήταν και είναι μία εποχή ευθύνης. Και η νέα γενιά επαγγελματιών απέδειξε, μέσα από τη συνέπεια, την επιμονή και την ευσυνειδησία της, ότι μπορεί να στηρίξει — και να αναδιαμορφώσει — τη χώρα, με τα εργαλεία που διαθέτει: τη γνώση, την ηθική και την καθημερινή παρουσία στο πεδίο”.
Ποια είναι η Μαρία Μοσχοπούλου, σε… τρίτο πρόσωπο; Πώς περιγράφει, τον εαυτό της;
“Η Μαρία Μοσχοπούλου είναι δικηγόρος και ιδρύτρια του MMLEGAL και της καινοτόμου πλατφόρμας Propertycheck.gr. Παρά το νεαρό της ηλικίας της αριθμεί αρκετά χρόνια ενεργούς δικηγορίας, αφού πάντα ήξερε τι θέλει να κάνει. Με εξειδίκευση στο Αστικό Δίκαιο, πρόσφατα διακρίθηκε μεταξύ των 20 καλύτερων νέων νομικών στην Ελλάδα κάτω των 40 στον τομέα του Business Law (20 under 40 – 2024).
Γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Πάτρα, με καταγωγή από την Κεφαλονιά. Από μικρή ήξερε ότι ήθελε να γίνει δικηγόρος – και από μικρή το κυνήγησε με πείσμα αφού πάντα βασική της επιθυμία -όπως λέει- ήταν να λύνει προβλήματα, να προστατεύει δικαιώματα και να είναι παρούσα εκεί που πίστευε ότι ανήκει: στην καθημερινή πάλη. Σπούδασε Νομικά στη Θεσσαλονίκη και εργάστηκε για ένα διάστημα στο Νότιγχαμ της Αγγλίας, όπου συνδύασε επαγγελματική εμπειρία σε νομική εταιρεία με σπουδές μέσω Erasmus. Η πρακτική της άσκηση στην Αθήνα ξεκίνησε σε μεγάλη νομική εταιρεία συμβουλευτικής στην Αθήνα και ολοκληρώθηκε στον Πειραιά, σε περιβάλλον μάχιμης και πολλαπλά προκλητικής δικαστηριακής δράσης. Ήδη από τα 23 της ανέλαβε τις πρώτες δικές της υποθέσεις και από τότε δεν σταμάτησε να παλεύει καθημερινά στην πρώτη γραμμή.
Αναγνωρίζοντας τα χρόνια προβλήματα του ελληνικού real estate, δημιούργησε το Propertycheck.gr, την πρώτη ελληνική πλατφόρμα που συντονίζει πλήρως νομικό και τεχνικό έλεγχο ακινήτων με στόχο την προστασία του αγοραστή και την επιτάχυνση των διαδικασιών αγοραπωλησίας. Το εγχείρημα αυτό, όπως και το δικηγορικό της έργο γενικότερα, βασίζεται σε τρία θεμέλια: επιστημονική επάρκεια, πρακτική αποτελεσματικότητα και ανθρώπινη συνέπεια. Με λόγο άμεσο, παρουσία έντονη και βαθιά κατανόηση των κοινωνικών και οικονομικών διακυβεύσεων, η Μαρία Μοσχοπούλου ανήκει στη νέα γενιά επαγγελματιών που γνωρίζουν ότι τίποτα δεν χαρίζεται. Όμως για εκείνη, όσα της προσέφερε η Πάτρα, το δημόσιο σχολείο, το δημόσιο πανεπιστήμιο και οι αρχές της οικογένειάς της, είναι απολύτως επαρκή για να παλεύει για αυτά που θεωρεί σημαντικά: να βοηθά και να δίνει τις μάχες της”.
